تأثیر مفاهیم قرآنی بر قوانین خانواده در کشورهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

قرآن در قوانین اساسی بسیاری از کشورهای اسلامی، منبع اصلی تقنین معرفی شده است. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که با وجود تاکید قوانین اساسی کشورهای اسلامی بر مرجعیت قرآن در حقوق موضوعه کشور، بازتاب این امر در مقررات احوال شخصیه چیست؟ در این پژوهش صرفاً نقش مفاهیم قرآنی پیرامون جنبه‌هایی از ازدواج به عنوان مصداقی از مصادیق مطرح در چند کشور اسلامی، به صورت مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا، قوانین احوال شخصیه کشورهای عربی، غیرسکولار و همسایه ایران ازجمله کویت، عراق، عمان، امارات متحده عربی و اردن و قانون مدنی ایران مدنظر بوده است. بنابراین، تلاش شده است با معرفی مفاهیم قرآنی به‌کار گرفته شده یا قابل به‌کارگیری در قوانین خانواده، به سمت یکپارچگی نظام حقوق خانواده اسلامی در منطقه و فراتر از آن حرکت شود. نتایج نشان داد، در قوانین کشورهای عربی مورد مطالعه، ازدواج با عنوان «زواج»، صریحاً و با استفاده از مفاهیم قرآنی «مودت، رحمت و سکونت» تعریف و ماهیت آن، عقد دانسته شده است. به جهت ممنوعیت عقد منفطع در فقه و حقوق این کشورها، دائمی بودن نکاح به تصریح نیاز نداشته و به ابتنای تشکیل خانواده بر ازدواج تاکید گردیده است. در قانون مدنی ایران، ازدواج با عنوان «نکاح» که از کاربرد بیشتر و دقیق‌تری برای بیان رابطه زن و شوهری در استعمالات قرآنی برخوردار است، و دو نوع موقت و دائم آن مورد توجه بوده است؛ اما تعریف نشده و در عین‌حال، عقد دانستن آن به وضوح مورد پذیرش قرار گرفته است. با این حال در قوانین این کشورها، توجه به قالب قرآنی «میثاق غلیظ» برای بیان ماهیت ازدواج به جای عقد و قرارداد و عهد، برخلاف پاره‌ای کشورهای غربی، مغفول مانده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The influence of Quranic concepts on family laws in Islamic countries

نویسنده [English]

  • Seyed Mahdi Dadmarzi
Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]

The Qur'an is introduced as the main source of legislation in the constitutions of many Islamic countries. The main question of the current research is that despite the emphasis of the constitutions of Islamic countries on the authority of the Qur'an in the subject laws of the country, what is the reflection of this in the regulations of personal status? In this research, the role of Quranic concepts about some aspects of marriage has been investigated in a comparative manner as an example of the examples presented in several Islamic countries. In this regard, the personal status laws of the Arab, non-secular and neighboring countries of Iran, including Kuwait, Iraq, Oman, the United Arab Emirates, and Jordan, and the civil law of Iran have been taken into consideration. Therefore, an attempt has been made to move toward the integration of the Islamic family law system in the region and beyond by introducing Quranic concepts that are used or can be used in family laws. The results showed that in the laws of the studied Arab countries, marriage is defined as "marriage" explicitly and using the Qur'anic concepts of "modat, mercy and residence" and its nature is considered a contract. Due to the prohibition of annulled marriage in the jurisprudence and laws of these countries, the permanence of marriage does not need to be specified, and it has been emphasized on marriage in order to form a family. In the civil law of Iran, marriage with the title "Nikah" which has more and more accurate use to express the relationship between husband and wife in Quranic usages, and its two types, temporary and permanent, have been considered; But it is not defined and at the same time, the contract of knowing it is clearly accepted. However, in the laws of these countries, attention to the Qur'anic form of "thick covenant" to express the nature of marriage instead of contract and covenant, unlike some western countries, has been neglected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Islamic family law
  • Nikah
  • Marriage
  • Covenant
قرآن کریم.
امامی، سید حسن (1363). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ دوم، ج4.
بهشتی، احمد (1388). خانواده در قرآن. قم: بوستان کتاب، چاپ یازدهم.
تابنده، نورعلی (1354). مباحثی در مورد حقوق خانواده. کانون وکلا، شماره 131.
جعفر لنگرودی، محمدجعفر (1386). الفارق. تهران: انتشارات گنج دانش، ج 5.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). حقوق خانواده. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1383). تفسیر تسنیم. قم: اسراء، ج17.
خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
دادمرزی، سید مهدی (1393). ریاست خانواده در روابط زوجین. تهران: نشر میزان.
دادمرزی، سید مهدی (1394). نقش اختلاف جنس متعاقدین در وقوع نکاح از منظر حقوق داخلی و غربی. جنسیت و خانواده، 3(2).
دادمرزی، سید مهدی (1398). تعارض در قانون مدنی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با مشارکت مجلس شورای اسلامی، چاپ دوم.
الدستور االمصری المعدل 2019. قابل دسترس در:                   https://manshurat.org/node/14675
الدستور الاردنی المعدل 2016. قابل دسترس در:
https://www.constituteproject.org/constitution/Jordan_2016?lang=ar
الدستور الاردنی المعدل 2016. قابل دسترس در:
https://www.constituteproject.org/constitution/Jordan_2016?lang=ar
دستور الدله الامارات العربیه المتحده. قابل دسترس در:
https://uaelegislation.gov.ae/ar/legislations/1000/download
دستور جمهوریه العراق. قابل دسترس در:
https://mofa.gov.iq/losangeles/wp-content/uploads/sites/85/2019/11/-
الدستور دوله الکویت. قابل دسترس در:                                https://www.kna.kw/Dostor/Dostor/15/37
دستور سلطنه عمان 1996. قابل دسترس در:                https://www.legal-tools.org/doc/d387e9/pdf
دیلمی، احمد (1381). مقدمه‌ای بر مبانی حقوقی- کلامی نظام سیاسی در اسلام. قم: پژوهشکده فرهنگ و معارف.
رفیعی، مریم (1384). انحطاط خانواده در دولت رفاهی سوئد. حوراء، شماره 16.
زیبایی‌نژاد، محمدرضا (1388). هویت و نقش‌های جنسیتی (مجموعه مقالات). قم: دفتر مطالعات و تحقیقات
زنان.
شایگان، سید على (1324). حقوق مدنى ایران. تهران: چاپخانه مجلس، ج3.
شفایی، عبدالله (1382). احوال شخصیه در فقه و حقوق. فقه، 10(35).
صادقی تهرانی، محمد (1419ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم: موسسه اسماعیلیان، ج1.
صادقی کوشکی، سید جعفر (1390). بررسی و نقد پنج دیدگاه مطرح درباره تعداد آیات الاحکام قرآن کریم. پژوهش‌های فقهی، 7(4).
طباطبایی، سید محمدحسین (1385). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج18-19.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، ج16.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ج2.
کاتوزیان، ناصر (1371). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت انتشارات، ج1.
مجموعه التشریعات الکویتیه. الکویت: وراره العدل، الجزء الثامن، 2011م.
محقق داماد، سید مصطفی (1365). بررسی فقهی حقوق خانواده. تهران: نشر علوم اسلامی.
مرسوم السلطانی رقم 32/97 باصدار قانون الاحوال الشخصیه، عمان: 1997. قابل دسترس در:
https://qanoon.om/p/1997/rd1997032
مصباح یزدی، محمدتقی (1388). مشکات (پرسش‌ها و پاسخ‌ها1-5). قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ پنجم.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج13.
مطهری، مرتضی (1389). یادداشت‌های استاد مطهری. تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهارم.
Gregory, J.D., Scheible, S.L. & Swisher, P.N. (2005). Understanding Family Law. Lexis Nexis.