تحلیل اقتصادی علل و آثار قراردادهای مدت‌دار ناقص و راهکارهای آن در حقوق ایران (مطالعه تطبیقی با رویکرد فقهی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل اقتصادی علل و آثار قراردادهای مدت‌دار ناقص و راهکارهای آن در حقوق ایران با تاکید بر رویکرد فقهی است. در این راستا، مطالعه تطبیقی بین نظام‌های حقوقی مختلف اعم از فقه امامیه، حقوق ایران و برخی از کشورهای اسلامی و غربی انجام شده و نقاط قوت و ضعف هر یک در مواجهه با قراردادهای ناقص شناسایی گردیده و راهکارهای مناسب ارائه شده است. نتایج نشان داد، برای کاهش نقص‌های قراردادها، بهبود نظام‌های اطلاعاتی و آماری و سازوکارهای اعتبارسنجی ضروری است. همچنین، مذاکره مجدد بین طرفین قرارداد به عنوان راه‌حلی برای سازگاری با تغییر شرایط و حفظ اصل وفاداری به قراردادها توصیه می‌شود. این مذاکره مجدد باید با حسن نیّت و با هدف رسیدن به توافق مطلوب انجام شود و طرفین باید به تعهدات خود پایبند بمانند. در نهایت، برای ایجاد تعادل و عدالت بین طرفین قرارداد، باید معیارهایی مانند تقسیم سود و زیان به نسبت سهم‌الشرکه، تعدیل قیمت‌ها براساس نرخ تورم رسمی، و اعمال شرایط بازار به صورت عادلانه رعایت شود. این رویکرد می‌تواند به حل تعارضات و پر کردن خلأهای قراردادی کمک کند و به تکامل نظام‌های حقوقی و اقتصادی منجر شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Economic analysis of the causes and effects of incomplete fixed-term contracts and their solutions in Iranian law (a comparative study with a jurisprudential approach)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mustafa Mohaghegh Damad 1
  • Mohammad Hadi Rostami 2
1 Professor, Department of Islamic Law, School of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Fiqh and Islamic Law, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

The purpose of the current research is to analyze the economic causes and effects of incomplete fixed-term contracts and their solutions in Iranian law with an emphasis on jurisprudence. In this regard, a comparative study has been conducted between different legal systems, including Imami jurisprudence, Iranian law, and some Islamic and Western countries, and the strengths and weaknesses of each have been identified in the face of incomplete contracts, and suitable solutions have been provided. The results showed that it is necessary to improve information and statistical systems and validation mechanisms to reduce contract defects. Also, renegotiation between the parties of the contract is recommended as a solution to adapt to changing conditions and maintain the principle of loyalty to the contracts. This renegotiation should be done in good faith with the aim of reaching a favorable agreement, and the parties should stick to their commitments. Finally, in order to create balance and justice between the parties to the contract, criteria such as dividing profits and losses in proportion to the share of the company, adjusting prices based on the official inflation rate, and applying market conditions in a fair manner must be observed. This approach can help resolve conflicts and fill contractual gaps and lead to the evolution of legal and economic systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Complete contract
  • Renegotiation
  • Incomplete fixed-term contracts
  • Iranian rights
  • Construction participation contract
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، ملااحمدکاظم (1366). کفایه‌ الاصول. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج2.
اخوان، مهدی (1393). قرارداد بیع متقابل توسعه فازهای 2 و 3 میدان گازی پارس جنوبی از منظر قراردادهای ناقص. اقتصاد انرژی، 4(13).
اسلام‌پناه، علی (1380). معلوم و معین‌ بودن مورد معامله در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه و کامن‌لا. رساله دکتری. دانشگاه تهران.
افشاری، محسن و همکاران (1397). نقش استصحاب در تفسیر قراردادها. پژوهش‌های حقوقی، 1(3)، ص289-306.
انصاری، باقر (1387). نقش قاضی در تحول نظام حقوقی. تهران: نشر میزان.
انصاری، مرتضی (1420ق). مکاسب. قم: مجمع الفکرالاسلامی، ج1.
انصاری، مرتضی (1425ق). مکاسب. قم: مجمع الفکرالاسلامی، ج5.
بحرانی، یوسف (بی‌تا). حدائق الناضره. قم: مؤسسه نشر اسلامی، ج18.
حرّعاملی، محمدبن حسن (1414ق). تفصیل وسائل ‌الشیعه. قم: آل‌البیت(ع)، ج17.
حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (1418ق). عناوین. قم: جامعه مدرسین، ج2.
خمینی، سید روح‌الله (1374). بیمه. تقریر محمدی گیلانی. فقه اهل بیت، شماره 1.
خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکمله المنهاج. بیروت: الزهراء، ج2.
دادگر، یداله؛ ندیری، محمد (1393). تاثیر نهادهای حقوق مالکیت و نهادهای قراردادی بر رشد اقتصادی با تاکید بر ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان، 2(7)، ص1-21.
زمیع، فحد على (۲۰۱۴م). نظریة العقد من منظور اقتصادی، دراسة مقارنة بین القانونین الکویتی والأمریکی. الحقوق، العدد 4.                                                       https://doi.org/10.34120/jol.v38i3.2033
سرخسی، شمس‌الدین (1406ق). مبسوط. بیروت: دارالمعرفه، ج16.
شریف‌زاده، محمدجواد؛ نادران، الیاس (1390). هزینه‌‌های مبادله قواعد مفروض و مقررات‌گذاری بر قراردادها در اسلام. مطالعات اقتصاد اسلامی، 4(7)، ص5-30.
شهبازی، موسی (1395). الگوها و مبانی نظری رابطه بانک و بنگاه و تحلیل آن در نظام بانکی ایران. گزارش کارشناسی مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی.
شهید ثانى، زین‌الدین (1410ق). شرح لمعه دمشقیه. ترجمه محمد کلانتر. قم: کتابفروشى داورى، ج3.
شهیدثانی، زین‌الدین (1365). شرح لمعه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ج1.
شهیدی، مهدی (1383). تشکیل قراردادها و تعهّدات. تهران: انتشارات مجد.
شیروی، عبدالحسین (1389). حقوق تجارت بین‌الملل. تهران: سمت.
شیروی، عبدالحسین؛ شعبانی، فریده (1391). مذاکره مجدد در قراردادهای سرمایه‌گذاری نفتی. مطالعات اقتصاد انرژی، 9(34).
صفدری، مرضیه (1392). اجرای جزئی و ناقص قرارداد بیع. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
طباطبائی، سید محمدحسین (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ج8.
طبایی‌عقدا، علی‌اکبر (1393). تحلیل حقوقی قراردادهای باز در نظام حقوقی ایران و کامن‌لا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
عابدی، محمد (1394). تحلیل اقتصادی شرط عدم مسئولیت. مطالعات اقتصاد اسلامی، 22(7)، ص1-21.
عبدی‌پور، ابراهیم؛ استادی، مونا (1395). مطالعه تطبیقی اعتبار قرارداد باز در نظام‌های ملی و تجارت بین‌الملل. حقوق تطبیقی، 5(9)، ص133.
عزیزنژاد، صمد و همکاران (1393). دلایل وصول‌ نشدن مطالبات غیرجاری بانک‌ها. مرکز پژوهش‌‌های مجلس، شماره مسلسل 13797.
علامه حلّی، یوسف (1416ق). مختلف الشیعه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ج5.
فخرالمحققین، ابی‌طالب محمد (1363). ایضاح الفوائد. قم: اسماعیلیان، ج2.
قرطبی، احمد (بی‌تا). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد. قاهره: دارالفکر، جزء دوم.
کلسن، هانس (1394). نظریه محض حقوق و دولت. ترجمه محمدحسین تمدن. تهران: انتشارات سمت.
کاتوزیان، ناصر (1384). عقود معین، معاملات معوض تملیکی. تهران: نشر انتشار‌.
کاتوزین، ناصر (1371). قواعد عمومی قراردادها. تهران: نشر انتشار، ج3.
کلانتری، علی‌اکبر (1378). حکم ثانوی در تشریع اسلامی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
محقق حلّی (1362). مختصر نافع. به اهتمام دانش‌پژوه. قم: انتشارات علمی فرهنگی.
مظفری، سعید؛ پیرایش، رضا (1397). عدم تقارن اطلاعاتی و تأثیرات آن بر بازار سرمایه. مطالعات نوین کاربردی در مدیریت اقتصاد و حسابداری، شماره 3، ص83-96.
مقدری، عباس؛ عسکری، حکمت‌اله (1394). تعدیل قرارداد در فقه امامیه و حقوق ایران. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 11(41)، ص145-162.
موسویان، سیدعباس؛ غلامی، روح‌الله (1392). بررسی راهکارهای استمهال مطالبات غیرجاری در بانکداری بدون ربا. روند، شماره 63-64، ص109-140.
ندری، کامران و همکاران (1399). بهینه‌سازی ساختار قراردادهای بانکی بر مبنای الگوی قراردادهای ناقص در بانکداری بدون ربای ایران. جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، 17(34)، ص9-35.
Antonmattei, P. (2001). Retour sur les clauses de variabilite. Jurisprudence sociale Lamy, No. 85.
Brousseau, E. (2001). Did the common law biased the economics of contract… and may it change? Law and Economics in Civil Law Countries. The Economics of Legal Relationships, 6,
p. 79-105.
Craswell, R. (2005). The incomplete contracts literature and efficient precautions. Case W. Res. L. Rev., 56(1).
Hart, O. & Moore, J. (1999). Foundations of Incomplete Contracts. The Review of Economic Studies, 66(1), p.115-138.
Hart, O. (a1995). Firms, contracts, and financial structure. Clarendon Press.
Herweg, F. (2018). Incomplete contracting, renegotiation, and expectation-based loss aversion. Journal of Economic Behavior & Organization, Vol. 45, p.176-201.
Horn, N. (1985). Adaptation and Renegotiation of Contracts in International Trade and Finance. Kluwer Law and Taxation Publisher.
Kirat, T. & Vidal, L. (2005). Le Droit et L’Economie. halshs. Archives-ouvertes.fr.
Kolo, A. & Waelde, T.W. (2000). Renegotiation and Contract Adaptation in the International Investment Projects: Applicable Legal Principles and Industry Practices
URL= https://www.ogel.org/article.asp?key=135
Manopimoke, W. (1989). Transaction Costs and Choice of Petroleum Contract. University of Hawaii. PhD Thesis.
Mansor, N.S. & Abdul Rashid, K. (2016). Incomplete Contract in Private Finance Initiative contracts: causes, implications and strategies. Procedia - Social and Behavioral Sciences, No. 222, p. 93-102. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.05.193
Maskin, E. (2002). On indescribable contingencies and incomplete contracts. European Economic Review, 46(4), p.725-733.
Maureira, N.U. (2004). Introduction du Concept Americain des Contrats Incomplets en Droit Civil Francais. Global Jurist Topics, 4(3). https://doi.org/10.2202/1535-167X.1141
Ménard, C. (2001). Imprevision ET Contracts Longue Duree: Un Economiste a L’ecout du Juriste. Melanges en L’honneur de Jacques Ghestin.
Nassar, N. (1995). Sanctity of Contracts Revisited: A Study in the Theory and Practice of Long-Term Commercial Transactions. Springer Netherlands.
Peter, W. (1995). Arbitration and Renegotiation of International Investment Agreements. Kluwer Law International.
Schmitz, P.W. (2001), The Hold-Up Problem and Incomplete Contracts, Bulletin of Economic Research.
Simon, H.A. (1961). Administrative Behavior. 2nd Ed. New York: Macmillan.
Simon, H.A. (1996). Rational Choice and the Structure of the Environment. Psychological Review, 63(2), p.129-138.
Stoever, W.A. (1981). Renegotiations in International Business Transactions: The Process of Dispute Resolution between Multinational Investors and Host Societies. Lexington Books.
Tirole, J. (1999). Incomplete Contracts: Where Do We Stand? Econometrica, 67(4), p.741-782.
Williamson, O.E. (a1996). Transaction Cost Economics and the Carnegie Connection. Journal of Economic Behavior & Organization, 31(2).