بازپژوهی در مبانی فقهی- حقوقی میزان نفوذ اسقاط تامّه خیارات با نگاهی به حقوق برخی کشورهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

هر یک از خیارات با لحاظ منشأ تحقق آن، سبب انحلال عقد را فراهم می‌سازد، لیکن در زمان انعقاد عقد ممکن است «شرط اسقاط تامّه خیارات» پیش‌بینی و ضمن عقد گنجانده شود، تا مانع تحقق حق خیار برای صاحب آن شده و به وقت حاجت، طرف مقابل به شرط مزبور توسل جوید و از تزلزل عقد رهایی یابد. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از آرای فقهای امامیه و دکترین حقوقی، درصدد پاسخ به این سوال است که چه میزان از این شرط، در قرارداد نفوذ حقوقی دارد و قابل استناد است؟ در لسان قاطبۀ فقها، خیار در زمرۀ حقوق قابل اسقاط شناخته شده و بر همین اساس در ماده 448 قانون مدنی، قانونگذار اسقاط تمام خیارات را ضمن عقد، مشروع انگاشته است، تا تضمینی برای استواری کامل عقد به حساب می‌آید؛ لیکن جهت‌گیری دادرسان دادگاه با لحاظ مبنا و طبیعت هر یک از خیارات و لزوم توجه به قواعدی چون نفی غرر، رعایت عدالت معاوضی، منع تقلب و همچنین احترام به حد و مرز تراضی طرفین، می‌بایست به سمت و سویی باشد که عموم شرط اسقاط کافّه خیارات را بر طرفین تحمیل ننمایند و با تمسّک به فهم عرفی و منطق عقلایی حاکم بر حقوق، صاحب حق را از توسل به خیار، به طور مطلق محروم نداند؛ خصوصاً اینکه در حقوق مدنی کشورهای اسلامی ازجمله عراق، امارات متحده عربی و افغانستان نیز شرط اسقاط کافّه خیارات شناسایی نشده و فقط در مورد خیار عیب، اسقاط آن ضمن عقد صریحاً پذیرفته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-examination in jurisprudential-legal foundations of the penetration rate of Khiarat with a view to the laws of some Islamic countries

نویسنده [English]

  • Iman Saleh
Ph.D., Department of Private Law, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

Each of the options, depending on the source of its realization, provides the reason for the dissolution of the contract, but at the time of the conclusion of the contract, the "condition of revocation of all options" may be included in the contract, in order to prevent the owner from realizing the right of the option, and at the time of need, the other party should seek recourse to the mentioned condition and be freed from the contract's instability. In this regard, the current research, using the descriptive-analytical method and using the opinions of Imamiyya jurists and legal doctrine, tries to answer the question that how much of this condition has legal influence in the contract and can be cited? In the language of Qatabah jurisprudents, choice is recognized as one of the rights that can be revoked, and according to this, in Article 448 of the Civil Code, the legislator has considered the revocation of all rights in the contract as legitimate, so that it is considered a guarantee for the complete stability of the contract; However, the orientation of the court judges in terms of the basis and nature of each of the options and the need to pay attention to rules such as the negation of gharr, the observance of exchange justice, the prohibition of fraud, as well as the respect for the limits of the agreement of the parties, should be in the direction that the general condition for the dismissal of the bar of options do not impose on the parties and by insisting on the customary understanding and rational logic governing rights, do not exclude the owner of the right from resorting to cucumbers; Especially, in the civil laws of Islamic countries, including Iraq, the United Arab Emirates, and Afghanistan, the condition of rescission of the Kafe Khyarat has not been recognized, and only in the case of a defective cucumber, its rescission is explicitly accepted in the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khiar
  • Abolition of Right
  • Abolition of Total khiarat
  • Gharar
  • Exchange Justice
  • Common Intent
  • Iraq
  • United Arab Emirates
  • Afghanistan
آل‌کاشف‌‌الغطاء، علی (1381). شرح خیارات اللمعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اصفهانی، محمدحسین (1427ق). حاشیة المکاسب. قم: ذوی القربی، ج4.
امامی، حسن (1384). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه، ج1.
انصاری، مرتضی (1415ق). المکاسب. قم: الأمانة العامة، ج5.
انصاری، مرتضى (1415ق). المکاسب. کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. قم: کنگره، ج5.
ترحینی عاملی، محمدحسن (1385). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. بی‌جا: دارالفقه للطباعة و النشر، ج4.
جعفری تبار، حسن (1400). دیو در شیشه. تهران: نگاه معاصر.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی. تهران: گنج دانش، ج5.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). فلسفه عمومی حقوق. تهران: مجد.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387). مجموعه محشی قانون مدنی ایران. تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388 الف). الفارق. تهران: گنج دانش، ج1.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388 ب). دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت. تهران: گنج دانش.
حسینی عاملی، محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ج14.
حسینی عاملی، محمدجواد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ط. القدیمة). بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج4.
خمینی‌، سید روح‌الله (1383). ترجمه تحریر الوسیلة. مترجم محمد قاضی‌زاده و علی اسلامی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی (الخیارات). قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، ج38.
خویى، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة (المکاسب). بی‌جا: بی‌نا، ج 2، 6.
رشتى، حبیب‌الله (1407ق). فقه الإمامیة (قسم الخیارات). قم: کتابفروشى داورى.
روحانی، محمد (1378). المرتقی إلی الفقه الأرقی (الخیارات). تهران: دار الجلی، ج1-2.
روحانی، محمدصادق (1429ق). منهاج الفقاهة. قم: أنوار الهدی، ج5.
زارعی سبزواری، عباسعلی (1430ق). القواعد الفقهیة فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ج8.
سبحانی تبریزی، جعفر (1414ق). المختار فی أحکام الخیار. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
سبحانی تبریزی، جعفر (1423ق). دراسات موجزة فی الخیارات و الشروط. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: مکتبة الداوری، ج10.
شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی (بی‌تا). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج3.
شهیدی تبریزی، میرفتاح (بی‌تا). ‌هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب. قم: دار الکتاب، ج3.
شهید اول، محمد بن مکى (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج3.
شیرازی‌، محمدتقی‌ (1370). حاشیة المکاسب. قم: الشریف الرضی، ج2.
صاحب جواهر، محمدحسن (1421ق). جواهر الکلام (ط. الحدیثة). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، ج12.
صاحب جواهر، محمدحسن (بی‌تا). جواهر الکلام (ط. القدیمة). بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج23.
صدر، محمد (1430ق). ماوراء الفقه. بیروت: دار الأضواء، ج3.
صفایی، سید حسین (1379). قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
صیمری، مفلح بن حسن (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار الهادی، ج2.
طباطبائی، محمدصادق؛ رسولی، قاسم (1390). قاعده تقلب نسبت به قانون در حقوق داخلی. حقوق اسلامی، 8(31).
غلامی، مهدی؛ شهبازی‌نیا، مرتضی (1395). جایگاه تأثیر تقلب نسبت به اصول و قواعد حقوقی. تحقیقات حقوقی ایران و بین‌الملل، شماره 34.
قافی، حسین؛ شریعتی، سعید (1389). اصول فقه کاربردی. تهران: انتشارات سمت، ج1، چاپ پنجم.
کاتوزیان، ناصر (1392). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت انتشار، ج5.
کاتوزیان، ناصر (1394). کلیات حقوق. تهران: سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1398). فلسفه حقوق. تهران: گنج دانش، ج2.
کاتوزیان، ناصر (1400). فلسفه حقوق. تهران: گنج دانش، ج3.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج5.
گیلانى، میرزاى قمّى (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان، ج2.
محقق ثانى (محقق کرکی) (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت(ع)، ج4.
محقق حلّی (1404ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ج1.
نائینی، محمدحسین (1373). منیة الطالب. تهران: المکتبه المحمدیه، ج2.
هاشمی شاهرودی، محمود (1382). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، ج6.
یزدی، محمدکاظم (1410ق). حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان، ج2.